Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się zobaczyć na YouTube lub twarzą w twarz osobę, która zaskakująco dobrze mówi po chińsku? Pierwszą reakcją, jaką prawdopodobnie poczujesz, będzie podziw i zaskoczenie. Podziw następnie ustępuje miejsca wątpliwości: w jaki sposób osiągnęli oni tak niesamowity poziom w tym języku?
Jeszcze kilka lat temu, chiński mandaryński był otoczony aurą tajemniczości. Uważano go za język egzotyczny, niewątpliwie trudny do nauczenia. Zarówno obcokrajowcy, jak i sami Chińczycy uważali, że opanowanie mandaryńskiego chińskiego jest wręcz niemożliwe do osiągnięcia. Potem przyszedł Dashan.
W tym krótkim filmie dokumentalnym pokazano, jak Dashan szokuje publiczność, mówiąc bezbłędnie po chińsku w programie telewizyjnym oglądanym przez pół miliarda ludzi. W rezultacie Dashan staje się natychmiastowym celebrytą w Chinach.
Wiele się zmieniło od tamtego odległego 1988 roku, a liczba zagranicznych studentów poznających język chiński i mieszkających w Chinach wzrosła dramatycznie w ciągu ostatnich 20 lat. Nie jest już niczym niezwykłym natknąć się na "wairen" (obcokrajowca) w Chinach kontynentalnych. Mimo to, wielu studentów nadal ma problemy z mówieniem po chińsku, a to głównie z powodu aspektu często uważanego za "dramatyczny" z perspektywy człowieka Zachodu: chińskich tonów.
Kiedy przychodzi do mówienia o tonach, natychmiast przychodzą na myśl dwie rzeczy:
1) Dlaczego chińskie tony są postrzegane jako tak trudne?
2) Czy istnieje właściwy sposób, aby się ich nauczyć?
Zajmijmy się pierwszą kwestią. Ważne jest, aby podkreślić, po raz kolejny, następującą kwestię:
Język chiński jest językiem tonalnym. Nie oznacza to tylko, że tony składają się na słowa, ale również, że znaczenie słów zależy od ich tonów.
W językach nietonalnych, takich jak włoski czy angielski, tony istnieją. Nie jesteśmy tego świadomi po prostu dlatego, że znaczenie słów nie zależy od ich odmiany. Tak więc, teoretycznie, te same tony mogą być użyte do wizualnego przedstawienia sylab, które składają się na słowa w językach nietonalnych.
Pierwszą rzeczą, z którą będziesz musiał się zmierzyć, gdy przyjdzie Ci mówić po mandaryńsku, są tony. Poniższe wykresy pokazują, w szczegółach, cztery "wysokości" sylaby w języku chińskim.
Zazwyczaj mówi się, żeby spojrzeć na wykres, posłuchać odpowiadającego mu dźwięku i spróbować go powtórzyć. Wydaje się to logicznym podejściem: zaczynamy od podstawowego budulca (sylaby), następnie przechodzimy do słów (które mogą być jedno-, dwu- lub trójsylabowe) i w końcu do całych zdań. W żargonie inżynierskim i komputerowym mówi się o podejściu "od dołu do góry": buduje się mur, zaczynając od podstawy, cegła po cegle. Chociaż opracowano techniki, które wydają się być bardzo skutecznym podejściem wśród studentów (*patrz przypis), nauka chińskiego nie może odbywać się za pomocą prostego algorytmu. Mówi się, że 'dobry początek to połowa sukcesu'. Niestety, sprawy nie są tak proste, jak mogłoby się wydawać. (Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym zagadnieniu, mój przyjaciel Vlad napisał o tym świetny artykuł na swoim blogu)
Teraz wyobraź sobie, że chcesz się nauczyć włoskiego, a Twój nauczyciel narzuca Ci wspomniane wcześniej podejście oddolne. Czyli należy zacząć od jakości brzmienia sylab, a następnie przejść do słów i zdań. Po żmudnych wyjaśnieniach i wykresach, wyobraź sobie, że ćwiczysz następujące zdania:
Ma che hai fatto oggi? ==> Mā chē hā-ī fàt-to ŏg-gí?
Ma dove sei andato? ==> Mā dō-vē sē- ī ā-ndàtó?
Wyobraź sobie gigantyczny wysiłek, jaki trzeba włożyć w próbę wypowiedzenia całego zdania, patrząc na ton każdej pojedynczej sylaby. Sprawy mają się jeszcze gorzej, gdy chodzi o myślenie o zdaniu, w którym również trzeba pamiętać każdy pojedynczy ton!
I nawet jeśli jesteś świetny w wymawianiu tonów, zdanie nadal będzie brzmiało "robotycznie" dla native speakera. Powodem tego jest fakt, że zdanie nie jest prostą sumą pojedynczych dźwięków. Kiedy mówimy, wszystkie pojedyncze elementy podążają za ogólną intonacją zdania i następuje "przesunięcie tonalne" (więcej informacji znajdziesz tutaj). To "przesunięcie tonalne" oznacza, że wymowa sylab składających się na słowo zmienia się w zależności od pozycji zajmowanej przez to słowo w zdaniu. W języku włoskim (podobnie jak w innych językach), to samo słowo ma różną tonację, jeżeli znajduje się na początku lub na końcu zdania.
La pōlĕntá* è un cibo tipico dell'Italia del Nord. ('Polenta' jest typowym daniem północnych Włoch)
Mi piace la pōlènta.* (Lubię 'polentę'.)
Jak widać, słowo "polenta" na początku zdania brzmi jak ton pierwszy-trzeciego-siódmego stopnia, natomiast na końcu zdania staje się tonem pierwszym-czwartym-piątym (neutralnym).
Jest oczywiste, że takie podejście do nauki włoskiego byłoby katastrofą. Nikt, na szczęście, nie odważyłby się przyjąć takiego podejścia. A jednak, nawet biorąc pod uwagę ogromną różnicę między językiem włoskim a chińskim, JEST to jedyne podejście przyjęte w zdecydowanej większości kursów języka chińskiego, czy to na uniwersytetach, czy w szkołach prywatnych. Czy istnieje jakaś alternatywa dla tego wszystkiego?
Bardzo często kombinacja chińskich tonów i znaków powoduje, że wielu studentów zbyt szybko się poddaje. Jednak ponad półtora miliarda Chińczyków, jak również ogromna liczba zagranicznych studentów mówi po chińsku bez zarzutu, co pokazuje, że chińskie tony nie są niemożliwe do nauczenia.
Często mamy tendencję do postrzegania dzieci jako najlepiej i najszybciej uczących się języków obcych i przypisujemy ich sukces plastyczności i giętkości mózgu, której my dorośli już nie posiadamy. Można się spierać o definicję "plastyczności mózgu", ale często pomija się kluczowy czynnik w procesie uczenia się: sposób, w jaki dzieci przyswajają język obcy jest inny od naszego.
Dzieci słyszą całe zdania. Nie zaczynają od sylab. Po prostu słyszą fragmenty języka, a następnie same identyfikują pojedyncze elementy. Jako dorośli, mamy tendencję do myślenia, że możemy poznać strukturę języka analizując każdy jego aspekt, przez co tracimy z oczu ogólny, szerszy obraz. Jako dorośli nadal mamy zdolność słyszenia, ale częściowo utraciliśmy zdolność słuchania.
Aby przywrócić tę zdolność, potrzebujemy cierpliwości i odrobiny otwartego umysłu.
Zaledwie kilka miesięcy po rozpoczęciu nauki chińskiego "w tradycyjny sposób", zdałem sobie sprawę jak ważne jest słuchanie całych zdań. Myśl ta przyszła mi do głowy, gdy po raz pierwszy użyłem specjalnego programu, w którym native speaker wypowiada zdanie, a Ty musisz je powtórzyć. Następnie program porównuje oba zdania i wystawia Ci ocenę w skali od 1 (bardzo słabe) do 7 (doskonałe).
Mimo że była to maszyna ze wszystkimi jej wadami, ćwiczenie było zabawne i interaktywne, i zanim się zorientowałem, wypróbowałem w ten sposób ponad 300 setek zdań. Powtarzałem zdania, nawet nie myśląc o tonach.
Podejście z dołu do góry nagle zamieniło się w podejście z góry na dół: zaczynamy od wypowiedzenia całego, prostego zdania, a następnie przechodzimy do jego poszczególnych części składowych.
Opierając się na moim doświadczeniu, sugerowałbym, aby wykonać następujące proste kroki:
1) Przeczytać wstęp o fonetyce: zawsze warto wiedzieć, że chiński jest językiem tonalnym i że ma 5 tonów (4 + neutralny). To zawsze będzie dobrym punktem odniesienia. Ponadto, na wczesnym etapie, należy od razu nauczyć się jak wymawiać spółgłoski, zwracając szczególną uwagę na rozróżnianie spółgłosek retrofleksyjnych (takich jak zh, ch, shi) od normalnych (z, j, s), oraz przydechowych (p, t) od nieprzydechowych(b, d).
2) Kiedy już masz ogólne pojęcie o chińskiej fonetyce, zacznij rozważać bardzo proste zdania. Posłuchaj tych zdań kilkadziesiąt razy i powtarzaj je z zamkniętymi oczami, nie patrząc na tony, z których składają się poszczególne słowa.
3) Następnie zastanów się nad poszczególnymi słowami i spróbuj skupić się na nich, kiedy są "osadzone" w zdaniu. Jeśli to konieczne, zapisz listę słów tak długo, jak się ich uczysz.
4) Przejdź do zdań bardziej złożonych (zdanie główne + zdanie względne/zdanie warunkowe, itd.)
Oprócz tonów, ważne jest, aby zwrócić uwagę na to, że język chiński ma również ogólny ton (sposób, w jaki zdanie płynie), który musi być brany pod uwagę.
Język chiński wprowadza przerwy w pewnych pozycjach w zdaniu. Przerwy te, które przedstawiam za pomocą symbolu "/", dają nam pewnego rodzaju wskazówkę, jak wymawiać chińskie zdanie, poza tonami. Jest to część "Analizy fonetycznej", podejścia do wymowy i wysokości dźwięków, którego używam do nauczania języków moich studentów (przez Skype'a i twarzą w twarz).
1) Wreszcie, po nauczeniu się jak słuchać, musisz po prostu... zacząć słuchać! Rób to co najmniej pół godziny dziennie, najlepiej godzinę, a kiedy będziesz gotowy, postaraj się poświęcić na tę czynność jeszcze więcej czasu. Jest to klucz do mówienia jak rodowity Chińczyk. Zaczyna się od dźwięku ORAZ odpowiedniego skryptu.
Jakość na początku, a następnie ilość na późniejszym etapie to świetny sposób na osiągnięcie doskonałej wymowy!
Tony w mandaryńskim języku chińskim są niewątpliwie wyzwaniem, ale można się ich nauczyć przy odpowiednim podejściu. To, które proponuję jest proste: weź pod uwagę całe zdanie i słuchaj go, spróbuj zrozumieć, jak brzmi ono jako całość, nie skupiając się na tonach. Przekonasz się, że jest to skuteczne podejście do przyswajania tonów w naturalny sposób.
